Тыва номнар дугайында

Ю.Ш.Кюнзегеш аттыг Тываның ном үндүрер чериниң чырыкче үндүрген номнарының дугайында орус дылда бижээн чарлал тып алдым. Номчуп таныжыңар.>>>

                            Роман Лудуп    

*   *   *

Базарга - көк,
Эдерге - хек,
База бир час ырлаза-даа,
Хүнден-хүнче
улам ырак,
улам ханы
сериин күзүм
сесерлииниң
шырымналган туманынче
шымнып кирип бар-ла чор мен,
хүнден-хүнче
улам ырак,
улам ханы...

2011, май 23

                          Роман ЛУДУП

Кандаай чоор?

Мөңгүн ыжы бурулаан,
Мөңге көк дээр айдызаан
Аккыр өгнү көөрүмге, 
Авам өө дег кандаай чоор,
Авам өө дег кандаай чоор?!

Хоор сарыг ховуда
Хой-ла сүрүүн ай диген
Аъттыг кижи көөрүмге, 
Ачам-даа дег кандаай чоор,
Ачам-даа дег кандаай чоор?!

Хаак аъдын мунупкан,
Халдып эрткен оолактың
Борбак чаагын көөрүмге,
Бодум-даа дег кандаай чоор,
Бодум-даа дег кандаай чоор?!

                               Роман ЛУДУП

Дүш

Кайгамчыктыг
Каас-шиник оран
Даңны атсы дүшке кирип хонду.
Танывазым 
Тааланчыг аялга
Тамчык дышты меңээ сөңнеп турду.
Черниң кырын
Чечек-чимис шыпкан,
Секперелдиг айдыс чыды долган,
Сагыш-бодал
Чайгаар бүдүп турар
Чаагай оран мени салбайн турду.
Чону ында
Човулаңны билбес,
Чолдуг тайбың, чыргалаңда орар,
Аразында
Адаан-өжээн чокка
Амыр-шөлээн эл-хол чурттап чоруур.
Эртинелиг,
Элдеп, солун оран
Ээзи болуп чоргаарланып турдум...
Ынчалза-даа
Ында сени чоктап,
Ыстап, саргып сарынналы бердим.

өске шүлүктер мында>>>

                            Роман ЛУДУП

Дөрттээн одуруглар

Сөстер чокка чажыдыңны

Сөглеп турар кижи чордуң.

Кайы хире меңээ ынааң

Карактарың миннип туржук...

дөрттээн одуругларже>>>

                                                                 Роман ЛУДУП

*  *   *

Өрү харап,

                Теңгеримче холум сунгаш,

"Өршээ"-дээрден

                өске чүве менде артпаан...

Идегээним эжим-өөрүм

                                  чөгенчиг-дир...

2011, октябрь 03

Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң (ТГШИ) чечен чогаал секторунуң эргелекчизи, филология эртемнериниң кандидады Людмила Салчаковна Мижиттиң "Шын"  солунга парлааны "Тыва чечен чогаалдың амгы оруу" деп аттыг чүүлү сайтка немешкен.  номчуур>>>   

Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң (ТГШИ) чечен чогаал секторунуң башкарыкчы эртем ажылдакчызы, филология эртемнериниң кандидады Уран Алдын-ооловна Донгактың Тыва литератураның классиги Степан Агбаанович Сарыг-оолдуң  чогаалдарын сайгарган ажылдарын сайтка салдым. номчуур>>>   

ТГШИ-ниң эртем архивиниң эргелекчизи Василий Савырович Салчактың "Кызыл Эник Кудажының «Уйгу чок Улуг-Хем» деп романының кол маадырлары…"(үлегерлээн маадырлар дугайында) деп  эртем шинчилел ажылы сайтка немешкен.  номчуур>>>   

Чогаадыкчылар оваазы

Чогаадыкчы биле чогаалчы деп сөстер көңгүс ийи аңгы уткалыг дээрзин билир бис. Чогаадыкчы дээрге, уран-чечен аргалар дузазы-биле бодунуң оруун тып чоруур кандыг-бир мергежилдиг кижи дижик. Ол чечен сөске маргыжып болур чогаалчы, аялга-хөгжүмге бодалын илереткен композитор, бодунуң сонуургалынга, кылып чоруур ажыл-ижинге кыска болгаш чиге аргалар тыпкан хүреш тренери-даа, эртемден-даа болгай-ла…  улаштыр номчуур>>>

Шүлүкчү, драматург, очулдурукчу, артист Владимир Седипович Серен-оол 70 харлаан

Тываның культура яамызының 2012 чылды Тыва чогаалдың чылы-деп чарлаан чарлыынга хей-ат кирип, Тываның чогаалчылар эвилели төөгү ужур-уткалыг чылды бедик деңнелге эрттирер дээн сорулгазын амыдыралга боттандырары-биле күжениишкинниг ажылдап кирипкен. Март айның 30-де Тываның "Алдан маадыр" аттыг чурт-шинчилел музейинге ТР-ның алдарлыг чогаалчызы Владимир Седипович Серен-оолдуң 70 харлаан юбилейинге тураскаадып сактыышкын хүнүн организастап эрттирген. Аңаа алдарлыг чогаалчының номнарының делгелгезин кылып база ук ужуражылгаже ооң чогаалчы, артист эш-өөрүн база дөргүл төрелдерин чалаан. Ужуражылгага В.С. Серен-оолдуң чогаалдарынга эртем-сайгарылгалыг номчулгаларны, авторнуң шиилеринден үзүндүлерни база ооң бижээни ырыларын чыылганнарга бараалгаткан. 

     Озалдап-даа турзумза, Тываның Улустуң чогаалчызы Александар Александрович Даржайның, ТКУ-нуң тыва болгаш ниити дыл эртемнериниң кафедразының доцентизи, ф.э.к. Доржу Клара Бүрбүлдеевнаның  алдарлыг чогаалчывыстың шүлүктерин сайгарган эртем ажылдарын силерге бараалгаттым.  номчуп таныжыңар >>>

2012 чыл - Тыва чогаалдың чылы

2012 чылда Тываның Чогаалчылар эвилели (ТЧЭ) 70 харлаар. Ук төөгүлүг болуушкунга тураскаадып, Тываның культура яамызы 2012 чылды Тыва чогаалдың чылы кылдыр чарлаан. Чазаавыстың шак бо чарлыы Тыва чогаалдың сайзыралынга улуг деткимчени бээри чугаажок. Юбилейлиг чылды төлептиг эрттирери-биле ТЧЭ тускай планны ажылдап кылган. Бо чылдың май айда аныяк чогаалчылар семинарын, август айда чогаал мөөрейин база ол ышкаш бүдүн чыл тургузунда Кызыл хоорайга база кожууннарга Тыва чогаал хүннерин организаастап эрттирери планда көрдүнген. Ол дугайында өске-даа материалдарны дараазында ссылкалардан көрүп, таныжып ап болур силер.   Тываның чогаалчылар эвилелинде,  2012-ый год в Туве стал Годом Тувинской литературы

Сергей Бакизович Пюрбю -Тываның Улуг Шүлүкчүзү

Шүлүкчү, прозачы, драматург, чогаал теоретиги, тыва чогаалдың үндезикчилериниң бирээзи, классик С.Б. Пюрбюнуң интернет арынчыгажын ТГШИ-ниң эртем архивиниң эргелекчизи Василий Савырович Салчактың берген материалдарынга даянып тургаш, кылып аар аас-кежиктиг болдум.  Ол арында Улуг Шүлүкчүвүстүң шүлүктери, намдарынга хамааржыр материалдар чырыттынган.              номчуур>>>

Александр Александрович Даржай - Тываның Улустуң чогаалчызы

Амгы үеде бижип чоруур тыва чогаалчылар аразында эң-не дүжүткүр ажылдап турары-биле шылгараан чогаалчы.   Ол 33 номнарның автору. Прозачы-даа, шүлүкчү-даа, публицист-даа. А.А. Даржайның чогаалдары дыка хөй дылдарже очулдурттунган. Амгы үеде хүндүлүг дыштанылгада деп санаттынып турза-даа, ол күрүнениң база хөй-ниитиниң ажылдарындан чыда калбайн күжениишкинниг ажылдап, чонунга ам-даа бараан болуп чоруур чогаалчы. номчуур>>>  

Тываның сураглыг шүлүкчүзү Зоя Алдын-ооловна Намзырай

"Тыва шүлүкчүлер"-деп арынга 7 шүлүктер чыындызының автору, Тыва Республиканың культура Яамызының литература болгаш уран-чүүл шаңналының лауреады, Тыва Республиканың Хүндүлүг ажылдакчызы, Тываның Чогаалчылар эвилелиниң,  Россияның Журналисттер эвилелиниң база Тываның Композиторлар эвилелиниң кежигүнү Зоя Алдын-ооловна Намзырайның арынчыгажын ажыттым. Ол арынчыгашче киргеш, шүлүкчүнүң намдары-биле таныжып ап, шүлүктерин номчуп ап болур...  номчуур>>> 

Эдуард Баирович Мижиттиң интернет арыны

Тыва база орус дылдарга бижип чоруур шүлүкчү, прозачы, драматург, болгаш очулдурукчу, А.М. Горький аттыг Литературлуг институттуң доозукчузу, Эдуард Баирович Мижитти бистиң Тывада танывас кижи чок дээр болзумза, хөөредиг болбас дээрзинге бүзүрээр мен. Ол 7 шүлүктер чыындызының автору, "Кым сен Сүбедей-Маадыр?", «Чиргилчиннер», «Өргүл», «Күлтегин», «Ойтулааш», «Сыын-Чүрээ» деп шиилерниң база «Оттуг-Мыйыстың ужуралдары» деп театржыткан тоолдуң автору. "Маңган ак-ак чалгыннарын херип, чайып..."-деп ооң 1980 чылдарда бижээн ырызы, үе эртсе-даа, кижилерниң сеткил-хөңнүн ам-даа чалгынналдарып чорбушаан. Ооң арынчыгажын база сайтымга ажыттым. Кирип моорлаңар!  номчуур>>>

Чинагийн Галсан – Шыныкбай оглу Чурук-Уваа

Делегейде ады-сураа алгаан тыва чогаалчының шүлүктери-биле номчукчуларны таныштырдывыс.

Лейпциг университединиң доозукчузу Чинагийн Галсан 1968 чылдан эгелеп Моолдуң күрүне университединге даштыкы дылдар башкылап эгелээн чылдардан шүлүктерин Моолдуң болгаш  Германияның альманахтарынга парлаткылаан.

            1981 чылда немец дылда бижээни «Тыва тоожу (төөгү)» деп тоожузундан ооң Европага, ооң соонда делегейниң өске чурттарынга чогаалчы алдар-ады тараан. Бо тоожунуң ужуу узун болган: Сеңгел тывазы чогаалчының бийиринден: тыва чоннуң  бурунгу филосфиязын, амыдыралчы тура-соруун, чуртунга кызыгаар чок бердингенин шүлүк, новелла, тоожу роман хевирлерге бижиттинген чогаалдардан өске чурттарның номчукчулары танып билип, боттарынга чоок көрүп, хандыкшып эгелээн.  улаштыр номчуур>>>

САЙТТА ЭРТЕМ АЖЫЛДАРЫ

"Зоя Баировна Самдан - эртемден, аас чогаал болгаш литература шинчилекчизи, күрүнениң болгаш ниитилелдиң көскү ажылдакчызы"-деп аттыг филология эртемнериниң кандидады, ТГШИ-ниң чечен чогаал секторунуң эргелекчизи У.А. Донгактың база ТГШИ-ниң аас чогаал секторунуң эртем ажылдакчызы А.Т. Дугаржаптың белеткээни материал-биле таныжыңар.                                      номчуур>>>

ТГШИ-ниң чечен чогаал секторунуң башкарыкчы эртем ажылдакчызы филология эртемнериниң кандидады Уран Алдын-ооловна Донгактың "Енисей бижиктеринде болгаш Тыва шүлүк чогаалында Ай биле Хүннүң поэтиктиг овур-хевири" деп ажылы "Сайгарылгалар, эртем ажылдары..."-деп арында немешкен. номчуур>>>   

ТГШИ-ниң эртем архивиниң эргелекчизи Василий Савырович Салчактың "Сергей Пюрбюнуң шүлүктеринде бурунгу түрк бижимелдерниң аян-хөөннери" база "Чүгүрүк угаан болгаш салым-чаяан" деп С.Б. Пюрбюнуң намдарын шинчилээн, чогаалдарын сайгарган эртем-шинчилел ажылдары сайтка немешкен. Ол ажылдарын меңээ бергени дээш Василий Савыровичиге интернетте номчукчуларым мурнундан база ал бодумнуң өмүнээзинден улуу-биле четтиргенимни илередип ор мен.                                         

СОНУУРГААН ЧҮҮЛДЕРИМ

Сергей Есенинниң шүлүктери тыва дылда

Орлан Дамба-Хуурактың сайтын номчуп оргаш, Тываның улустуң чогаалчызы А.А. Даржайның кылганы Сергей Есенинниң шүлүктериниң очулгаларынга таваржы бердим... номчуур күзелдиг болзуңарза, бо ссылканы базыңар-ла >>>

Ажыктыг ссылкалар арны

Чамдык чогаалчыларның чырыкче үнген шүлүктерин "Шүлүктер саңындан" ап ап болур силер. Силерге эптиг болуру-биле файлдарның формадын Word.doc. кылдыр эде кылдым. "Шүлүктер саңынче">>>

Тыва дыл дугайында хоойлу

Тыва дыл дугайында хоойлуну интернеттен тыпкаш, улуг сонуургал-биле номчуп таныштым. Бир эвес ол хоойлу силерге херек болза, бо ссылкадан көрүп алыңар хоойлуну номчуур>>>

Сайтты Роман Лудуп, анимацияларны Сугдэр Лудуп кылган