Тываның Чогаалчылар Эвилелиниң чаа даргазы – Эдуард Мижит

          2011 чылдың июнь 15-те Улусчу чогаадылга бажыңынга Тываның Чогаалчылар эвилелиниң XVII – ги съездизи болуп эрткен. Аңаа Чогаалчылар Эвилелиниң даргазы Тываның улустуң чогаалчызы Черлиг – оол Кууларның кылып чоргускан ажылының илеткелин, сөөлгү үеде парлаттынган шүлүк болгаш проза чогаалдарының номнарынга сайгарылганы болгаш чаа Эвилел даргазының соңгулдаларын чогаалчылар кылганнар.

  Тываның чогаалчыларының шуулганының байырлыг ажыдыышкынынга Тыва Республиканың Дээди Хуралының Даргазы Каң – оол Даваа, Тыва Республиканың Чазааның Даргазының оралакчызы Дина Оюн, культура сайыды Вячеслав Донгак, Тыва Республиканың Камбы Ламазы Тензин Цультим байыр чедирип сөс ап чүве чугаалааннар. Каң – оол Даваа Дээди Хуралдың мурнундан  чогаалчыларга хөй – ниити чогаадылга  эвилелдеринге хамаарыштыр республиканың тускай хоойлузун хүлээп алыр деп турарын дыңнаткан. Оон аңгыда чогаал бижип чоруур улустуң авторлуг эргелерин камгалаарынга хамаарыштыр Россияның авторлар эргелерин камгалаар албан чериниң салбырын ажыдар айтырыгны өөренип көөрүн аазаан. Чогаалчыларга хамаарыштыр оларның чогаалдарын ажыглааны дээш кандыг – даа эргелери чок болганындан бо айтырыг кончуг чидии – биле тургустунуп турар. Оон аңгыда, чогаалдарны бижээни дээш төлевир акшазының дугайында айтырыгны чогаалчылар даргаларның мурнунга тургусканнар.

   Чазак Даргазының оралакчызы Дина Оюн Тыва Республиканың Чазааның Даргазы Шолбан Кара – оолдуң мурнундан чогаалчыларга байырын чедирип, оларның ажылы кижилерниң сагыш – сеткилин көдүреринге кончуг чугула дээрзин айтып, чогаадыкчы чедиишкиннерни күзээн. Оон аңгыда оралакчы дарга чогаалчыларны амгы үениң агымынга дүүштүр чогаалдарны бижип, амгы үеде парлаттынып турар чогаалдарның шынарын бедидеринче кичээнгейни салырын чогаалчылардан дилээн. Оон башка дыка хөй номнарны парлап турар – даа болза, олар номчукчуларның сонуургалын оттурбайн, хөй -  хөй чылдарда саттынмайн чыдып турарын хараадап чугаалаан. Чогаалчылар мооң мурнунда чылдарда үргүлчү номчукчулары – биле дорт харылзажып, школаларга, ажыл – агый черлеринге янзы – бүрү ужуражылгаларны, номчулгалар конференцияларын кылып турганын сактып, амгы үеде чогаалчылар эвилелиниң мурнундан кандыг – даа көскү чон аразында ажылдар чоргустунмайн турарын айыткан. Чогаалчыларның чаа номнарын садар тускай ном садыын ажыдарын чүге негеп болбас деп? Чүгле чогаалчыларның талазындан кандыг – даа айтырыг тургустунмайн турарындан дээрзин илереткен. Мындыг хевирлиг күзелдерниң соонда Дина Ивановна ооң мурнунда Тываның Улустуң чогаалчылары деп хүндүлүг аттарын байырлыг байдалда алган – даа болза, ол үеде тускай хөрек демдектери чок турганы – биле албайн барган чогаалчыларның хөрек демдектерин Черлик – оол Куулар биле Эдуард Мижитке тыпсыр ёзулалды кылган.

   Тыва Республиканың Камбы Ламазы Тензин Цультим башкы чогаалчыларга чаа солун чогаалдарны бижиирин күзеп, кады ажылдажылгаже кыйгырыгны кылган. Шажын биле  уран – чогаал каттыжып алгаш, чонувустуң сагыш – сеткилин өскертип, арага – дарыдан, аар кем – херек үүлгедиглеринден чайладыр талазы – биле ажылдарны чоргузарын дилээн.

  Хүндүлүг аалчыларның байыр чедириишкиннерниң соонда чогаалчылар боттарының отчет – соңгулдалыг шуулганының ажылынче кирипкеннер. Ук хуралды башкарып эрттирери – биле бодунуң коллегазы Роман Лудупту соңгуп алганнар. Улаштыр хүн чурумун ёзугаар Тываның Чогаалчылар Эвилелиниң баштаар чериниң даргазы Черлик – оол Чашкынмаевич Куулар бодунуң отчедун  кылган. Бодунуң илеткелинде хөй – ниити чогаадыкчы эвилелдиң даргазы тускай шалың чок болганындан, тускай үндүрттүнген башталга чериниң оран – савазы чогундан дыка хөй күзеп – бодап алган ажылдар болдунмаанын айыткан. Четпестерден аңгыда чедиишкиннер база бар болган. Ол дээрге, эвилелдиң киржилгези – биле 20 ажыг номнар парлаттынган, аныяк чогаалчыларны Россияның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүннеринче киирген, чаа бижип эгелеп чоруур чогаалчыларга боттуг дузаны үргүлчү көргүзүп турар.

   Чаа чогаалдар ажылдарынга хамаарыштыр сайгарылгаларны ТГШИ  - ниң литература секторунуң эргелекчизи Урана Куулар болгаш ол – ла институттуң эртем архивиниң эргелекчизи Василий Салчак кылып чоргусканнар.

   Санал – оналдар кезээнге Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы, хоочун драматург Клара Чамыяңовна Сагды шии чогаалынче улуг кичээнгейни салып, ооң деткимчезин кылырын сүмелээн. Боду 27 шиилерни бижээн болгаш, ооң шиилерин улусчу театрларларның бот – тывынгырн артистери үргүлчү ойнап турарлар. Улуг өгбе чогаалчыларны бот – боттарын деткижип чоруурунче кичээнгейни салырын дилээн. Маадыр – оол Ховалыг көскү тайылбыр ажылдарын кылбайн  турарывыстан бистерни чемелеп турары чүүлдүг – дүр дээрзин  чогаалчы эш – өөрүнге айыткан. Тываның ном үндүрер чериниң кол редактору Николай Куулар  кандыг – бир чогаалчының ному парлаттынып үнерге, ону солун – сеткүүлге чырыдып, бот – боттарының дугайында чүүлдерни бижиирин сүмелээн. Аныяк чогаалчыларны деткиири – биле, уран - чогаал каттыжыышкыннарын катап диргизип, проза чогаалдарын хөйү – биле  бижиир болза эки дээрзин сагындырган. Амгы үеде тыва чогаалда шүлүк жанры күштүг – даа болза, улуг хемчээлдиг романнар бижиттинмейн турар. Беш чылда бир роман көстүп кээр болза экизи ол деп ол чугаалаан. Оон аңгыда дедектив жанры база бижиттинмейн турар. Тыва чогаалдың деңнели кандыгыл дээрзи берге айтырыг болуп турар.

   Чогаалчылар оон – даа өске бо хүнде Эвилелдиң мурнунда тургустунуп келген айтырыгларны сайгарып чугаалашканнар. Эвилелде чеже кижи бактаап турарындан эгелеп тодарадылга ажылындан эгелээш янзы – бүрү хөй – ниити черлеринче төлээлерин бадылаарынга чедир айтырыгларны шиитпирлээннер. Кижи бүрүзү Эвилелдиң чаа удуртулгазынга боттарының сагыжы аарып чоруур бодалдарын болгаш саналдарын бергеннер. Ооң – биле санал – онал кезээ дооступ, Чогаалчылар Эвилелиниң баштаар чериниң даргазын соңгуур кезээнче киргеннер. Эвиледиң ооң мурнунда даргазы Черлик – оол Куулар төнчү сөстү ап тура, бодунуң талазындан Тыва Республиканың Чогаалчылар Эвилелиниң даргазының кордакчызынче Тыва Республиканың эң – не аныяк улустуң чогаалчызы Эдуард Байырович Мижитти сүмелээн. Чогаалчылар ооң сүмезинге катчып, өске кандидатураларны   киирбээннер. Ынчангаш, Эвилелдиң даргазынга Эдуард Мижитти соңгуп алганнар.

  Чаа башталганың даргазындан аңгыдар баштаар черниң чөвүлел кежигүннерин база соңгааннар. Он киирген кордакчылардан 6 кижини соңгуп алганнар. Олар дээрге: Николай Куулар, Роман Лудуп, Урана Донгак, Александр Шоюн, Инна Принцева, Алексей Бегзин – оол болган.

    Тываның Чогаалчылар эвилелиниң XVII – ги съездизиниң ажылын доозуп тура, чогаалчылар боттарының аарыг аржыкка таварышкан шүлүкчү эжи Людмила Санчайга болгаш бир ай бурунгаар бажыңындан үнгеш, ам – даа тывылбайн турар Борис Казырыкпайның өг – бүлезинге ачы – буян чедирилгезин кылып, кижи бүрүзү шыдаар шаа – биле акшаларны чыып бергеннер.

Медээни http://gov.tuva.ru/ деп сайттан алдым <<< мурнунда арынче